Z tego artykułu dowiesz się jak ocenić ból u pacjenta z otępieniem oraz gdzie szukać profesjonalnej pomocy.
Według Międzynarodowego Towarzystwa Badania Bólu (IASP), ból to nieprzyjemne doznanie czuciowe i emocjonalne, związane z rzeczywistym lub potencjalnym uszkodzeniem tkanek, któremu towarzyszą różnorodne objawy związane z pobudzeniem układu nerwowego oraz zmiany zachowania.
W zależności od czasu utrzymywania się, ból możemy podzielić na:
- ból ostry, który trwa do trzech miesięcy
- ból przewlekły, który trwa powyżej trzech miesięcy.
Istnieją też inne podziały bólu, m.in. uwzględniające patomechanizm jego powstania, co ma istotny wpływ na dobór leczenia. Inaczej będziemy leczyć ból zapalny (np. pourazowy, w chorobach reumatycznych), a inaczej ból neuropatyczny (np. w neuralgii popółpaścowej lub w przebiegu neuropatii cukrzycowej). W tym miejscu nie będę jednak rozwijać tego zagadnienia.
Doświadczanie bólu, zwłaszcza tego przewlekłego, wiąże się nie tylko z cierpieniem osoby chorej, ale również osób z jej otoczenia.
Ból przewlekły częściej występuje u osób w wieku podeszłym. Nie jest jednak prawdziwe stwierdzenie, że ból jest objawem fizjologicznego procesu starzenia. Ból, niezależnie od wieku wymaga diagnostyki i leczenia.
Ból a zaburzenia poznawcze
Dolegliwości bólowe stanowią istotny problem w populacji seniorów.
Właściwa ocena bólu oraz dobór skutecznych i jednocześnie bezpiecznych metod leczniczych u osób w wieku podeszłym, zwłaszcza chorujących na otępienie stanowi nie lada wyzwanie.
U pacjentów z demencją np. w przebiegu choroby Alzhaimera ocena bólu jest trudna. Z uwagi na zaburzone funkcje poznawcze, senior może nie zgłaszać swoich dolegliwości bólowych lub też interpretacja zgłaszanych skarg jest utrudniona. Wobec powyższego, standardowe pytania o objawy bólowe czy skale stosowane do oceny natężenia bólu w tej grupie pacjentów są najczęściej bezużyteczne.
Ból, szczególnie u osób starszych może przyczyniać się do ich gorszego funkcjonowania, narastania niesprawności, a także wpływać na stan psychiczny – pogorszenie nastroju, rozwój depresji.
U osób z demencją pojawienie się lub zaostrzenie bólu może prowadzić do nagłego pogorszenia stanu ogólnego oraz nasilenia zaburzeń zachowania towarzyszących demencji (BPSD – Behavioral and Psychological Symptoms in Dementia).
Przykładem może być nagłe pobudzenie w godzinach nocnych, np. płacz, stękanie, uporczywe artykułowanie powtarzających się sylab; gorsza współpraca z opiekunem, niechęć do mycia czy innych czynności higienicznych oraz pogorszenie w zakresie codziennych aktywności.
Jak zatem sprawdzić czy za pogorszenie funkcjonowania osoby z otępieniem odpowiadają dolegliwości bólowe?
W diagnostyce należy opierać się przede wszystkim na obserwacji seniora. Opiekunowie powinni zwracać uwagę na zmiany w aktywności ruchowej, nietypowe ułożenie ciała, przekazy niewerbalne – stękanie, wzdychanie, zmiany zachowania, a także różnego rodzaju grymasy lub zmiany w mimice twarzy.
W celu ułatwienia oceny bólu u osób z zaburzeniami poznawczymi, z utrudnionym kontaktem z otoczeniem stworzono skalę Doloplus 2. Oceny bólu przy pomocy tej skali może dokonać zarówno personel medyczny jak i opiekun osoby z otępieniem.
W skład skali wchodzi 10 pozycji zawartych w 3 kategoriach.
- Reakcje somatyczne (skargi się na dolegliwości, przyjmowanie pozycji chroniącej przed bólem, chronienie bolesnego obszaru, wyraz twarzy, ewentualne problemy ze snem)
- Reakcje psychomotoryczne (aktywności życia codziennego takie jak mycie, ubieranie się, mobilność)
- Reakcje psychosocjalne (komunikacja, życie społeczne, problemy z zachowaniem)
W pełnej ocenie można uzyskać od 0 do 30 punktów.
Za punkt odcięcia mówiący o występowaniu bólu uznano wartości większe lub równe 5 punktom. Warto zaznaczyć, że wszelkie wątpliwości należy interpretować na korzyść pacjenta.
Gdzie szukać profesjonalnej pomocy?
Jeśli podejrzewasz, że stan bliskiej Ci osoby chorującej na otępienie pogorszył się z uwagi na obecność objawów bólowych pierwszym specjalistą, u którego warto zasięgnąć porady powinien być lekarz rodzinny. Jeśli zaproponowane postępowanie nie przyniesie zadowalającego efektu, warto zasięgnąć opinii lekarza geriatry, medycyny paliatywnej lub specjalisty pracującego w poradni leczenia bólu, najczęściej anestezjologa lub neurologa.
Przydatne informacje oraz adresy poradni leczenia bólu znajdziecie na stronie internetowej Fundacji Medycyny Bólu.
Źródła:
- Janecki M, Janecka J. Behavioural pain assessment in advanced stage oncology patients with cancer disease treated in the In-Patient Palliative Care Unit. Medycyna Paliatywna/Palliative Medicine. 2009;1(1):27-32.
- Rostad HM, Utne I, Grov EK, Puts M, Halvorsrud L. Measurement properties, feasibility and clinical utility of the Doloplus-2 pain scale in older adults with cognitive impairment: a systematic review. BMC Geriatr. 2017 Nov 2;17(1):257. doi: 10.1186/s12877-017-0643-9. PMID: 29096611; PMCID: PMC5667437.
