Dla niektórych może być to zaskakujące, ale skóra to nasz największy organ. Okrywa, wpływa na nasz wygląd, chroni narządy wewnętrzne przed szkodliwymi czynnikami z zewnątrz. Umożliwia odczuwanie dotyku, bólu, ciepła, chroni przed promieniami słonecznymi. Skóra pełni też funkcję termoregulacyjną oraz jest miejscem syntezy hormonów oraz witaminy D3.
Nasza skóra składa się z 3 warstw: naskórka, skóry właściwej oraz tkanki podskórnej.
Tak jak inne tkanki i narządy skóra podlega procesom starzenia, które są szczególnie widoczne. Skóra jest podatna na różne choroby. A choroby skóry mogą wpływać na cały organizm.
Jak starzeje się skóra?
Klasycznie rozróżnia się 2 typy starzenia się skóry: wewnątrzpochodne, zwane też chronologicznym (związanym z wiekiem) oraz fotostarzenie (z ang. photoageing), związane z ekspozycją na promieniowanie słoneczne, a dokładniej promieniowanie ultrafioletowe – UV.
Starzenie związane z wiekiem daje obraz suchej, wygładzonej skóry, z utratą jej elastyczności. Dochodzi do ścieńczenia naskórka, skóry właściwej oraz tkanki podskórnej. Pojawiają się drobne zmarszczki.
Dla fotostarzenia natomiast, charakterystyczne jest pogrubienie skóry oraz pojawienie się głębokich zmarszczek. Skóra staje się szorstka, z licznymi przebarwieniami, pojawiają się tzw. plamy soczewicowate. Wg niektórych źródeł, promieniowanie słoneczne odpowiada za ok. 80% starzenia się skóry. Dlatego tak ważna jest fotoprotekcja. Kosmetyki z filtrem UV należy stosować już od najmłodszych lat. Pamiętaj, że należy je nakładać kilka razy dziennie, optymalnie co 2 godz.
W kontekście fotostarzenia szczególnie istotna jest rola promieniowania ultafioletowego UVA oraz UVB. Promieniowanie UVB dociera do powierzchownych warstw skóry i odpowiada za powstawanie opalenizny, ale przyczynia się również do uszkodzenia DNA i rozwoju raka kolczystokomórkowego. Promieniowanie UVA penetruje znacznie głębiej, do skóry właściwej i to właśnie ono jest w głównej mierze przyczyną fotostarzenia. Zwiększa też ryzyko rozwoju czerniaka. Zawartość UVA w promieniach słonecznych jest znacznie większa niż UVB. Oba typy promieniowania zwiększają ryzyko rozwoju raka podstawnokomórkowego.
Aby zobrazować jak promieniowanie słoneczne wpływa na skórę, warto przytoczyć przypadek 69-letniego mężczyzny, którego opis ukazał się przed kilkoma laty w czasopiśmie The New England Journal of Medicine (NEJM). Zapewne sami przyznacie, że przykład jest dość spektakularny. Skóra pokrywająca lewą połowę twarzy jest grubsza, zrogowaciała, pokryta licznymi zmarszczkami. Wspomniany mężczyzna przez ponad 25 lat pracował jako kierowca wozu dostawczego.
Jak to możliwe, że dwie połowy twarzy tej samej osoby tak bardzo się od siebie różnią? Otóż lewa, przez wiele znajdowała się bliżej szyby samochodowej i była eksponowana w większym stopniu na promieniowanie słoneczne. Pamiętajcie, że promieniowanie UVA przenika przez szyby okienne. Przewlekła ekspozycja prowadzi do pogrubienia warstwy rogowej naskórka, zmniejszenia ilości komórek obronnych skóry (tzw. komórek Langerhansa) oraz pobudzenia enzymów – kolagenazy i elastazy, których działanie przyczynia się do utraty elastyczności skóry oraz powstawania głębokich zmarszczek.
Innym obrazem fotostarzenia skóry jest tzw. szyja farmera. W wyniku przewlekłej ekspozycji karku na promieniowanie UV dochodzi do tzw. elastozy posłonecznej czyli akumulacji nieprawidłowych włókien elastynowych w skórze właściwej i powstawania głębokich bruzd, układających się w romboidalne struktury.
Czy możemy przeciwdziałać starzeniu się skóry?
Zdrowa i młodo wyglądająca skóra jest obiektem zainteresowania dermatologów, lekarzy medycyny estetycznej, a także przemysłu kosmetycznego. W jaki sposób możemy przeciwdziałać starzeniu się skóry? Podstawą powinny być interwencje z zakresu medycyny stylu życia – zbilansowana dieta, regularna aktywność fizyczna, unikanie używek, zwłaszcza palenia papierosów oraz stresu. Im wcześniej zadbamy o dobre nawyki, tym lepiej. Należy też, w miarę możliwości, unikać ekspozycji na słońce w godzinach największego nasłonecznienia, tj. między 10:00 a 16:00, zwłaszcza latem oraz pamiętać o ochronie przeciwsłonecznej. Mam tu na myśli preparaty chroniące skórę przed promieniowaniem UVA i UVB, najlepiej kremy z filtrem SPF 50.
A co jeśli chodzi o inne kosmetyki o działaniu przeciwstarzeniowym? Wśród różnorodnych preparatów i terapii stosowanych w profilaktyce i leczeniu starzenia skóry, obecnie wydaje się, że najwięcej dowodów klinicznych istnieje w stosunku do stosowanych miejscowo retinoidów oraz antyoksydantów (np. witaminy C).
5 częstych zmian skóry
w wieku podeszłym:
1. Suchość i świąd skóry
Suchość i świąd skóry to jedne z najczęściej zgłaszanych problemów przez pacjentów w gabinecie geriatry. Dlaczego skóra staje się sucha? Wraz z wiekiem zmniejsza się aktywność gruczołów potowych i łojowych. Zmniejsza się też ilość lipidów w skórze, których zadaniem jest m. in. zatrzymywanie wody. Dochodzi do wzrostu pH skóry, co wiąże się zaburzeniami działania enzymów w warstwie rogowej naskórka oraz zwiększonym ryzykiem infekcji. Skóra staje się szorstka, łuszcząca, podatna na urazy. Suchości najczęściej towarzyszy świąd. Należy pamiętać, że świąd może towarzyszyć przewlekłym chorobom takim jak cukrzyca, niedoczynność tarczycy, choroby nerek czy wątroby. Świąd towarzyszy też niektórym nowotworom, chorobom infekcyjnym oraz alergicznym.
Dlatego świąd skóry zawsze należy omówić z lekarzem.
Co możesz zrobić sam?
- noś lekką, przewiewną odzież,
- unikaj kontaktu skóry z wełną,
- unikaj długich (>15 min.), zwłaszcza gorących kąpieli, ogranicz kąpiele do 2-3 razy w tygodniu. Na co dzień korzystaj z prysznica.
- nie używaj środków myjących o wysokim pH (większość mydeł).
Stosuj emulsje do mycia zawierające emolienty – możesz je kupić w drogerii lub w aptece. Unikaj kosmetyków zapachowych, zawierających parabeny. - po kąpieli nie pocieraj skóry ręcznikiem, delikatnie ją osuszaj,
- po kąpieli stosuj balsamy lub kremy ochronne zawierające emolienty (np. wazelina, lanolina) lub humektanty (np. kwas mlekowy, mocznik, glicerol). Natłuszczaj skórę co 4-6 godz. Dobór preparatu optymalnie skonsultuj z lekarzem dermatologiem. W przypadku świądu pomocne mogą dodatkowe składniki takie jak mentol (ale pamiętaj – może działać drażniąco) czy polidokanol.
- unikaj ostrych potraw.
W przypadku świądu wtórnego do innych schorzeń lekarz może zalecić leki dostępne na receptę, np. preparaty przeciwhistaminowe, czy leki wpływające na przekaźnictwo nerwowe (np. gabapentynę lub pregabalinę). W przypadku świądu związanego z chorobami infekcyjnymi, konieczne jest leczenie przyczynowe.
2. Brodawki łojotokowe
Brodawki łojotokowe to częste u osób starszych łagodne zmiany skórne wywodzące się z naskórka. Najczęściej lokalizują się w tzw. rynnach łojotokowych. Mimo łagodnego charakteru zmian, należy zachować uwagę. Nagły wysiew licznych brodawek łojotokowych, zwany objawem Lesera-Trelata może świadczyć o nowotworze, najczęściej układu pokarmowego.
3. Choroby infekcyjne
Starzenie się skóry, suchość czy choroby przewlekłe takie jak cukrzyca zwiększają wrażliwość skóry na urazy oraz mogą stanowić wrota infekcji. Do częstych chorób infekcyjnych w wieku podeszłym należą grzybice, świerzb oraz zakażenia bakteryjne tkanki podskórnej.
- grzybice
Grzybice skóry wywołane są przez dermatofity lub drożdżaki. Grzybicom najczęściej towarzyszy świąd, zaczerwienienie i łuszczenie się skóry. Do ich występowania predysponują stany obniżonej odporności, zaburzenia krążenia obwodowego, cukrzyca, nadpotliwość oraz zaniedbania higieniczne. Grzybice występują też u osób stosujących leki immunosupresyjne oraz po długiej antybiotykoterapii. U osób starszych dermatofitozy dotyczą najczęściej paznokci i skóry stóp. Grzybica stóp występuje częściej w dużych skupiskach ludzkich, np. w domach opieki, ale również na basenach. Do zakażenia dochodzi poprzez kontakt z zakażonym człowiekiem lub poprzez używanie rzeczy osobistych osoby z grzybicą. Podstawą jest profilaktyka: higiena oraz odkażanie obuwia i odzieży.
W przebiegu zakażeń drożdżakami, u kobiet zmiany często lokalizują się pod piersiami, u mężczyzn – w pachwinach. Mogą też dotyczyć narządów płciowych. Grzybica prącia niejednokrotnie jest jednym z pierwszych objawów cukrzycy.
Leczenie grzybic jest długotrwałe. Stosowane są preparaty miejscowe oraz doustne. - świerzb
Najbardziej typowym objawem świerzbu jest uciążliwy świąd nasilający się zwłaszcza nocą, po rozgrzaniu ciała w łóżku. Świerzb może zakłócać sen, u osób z demencją nasilać się mogą zaburzenia zachowania. Charakterystyczne dla świerzbu są też zmiany skórne o charakterze grudek i strupków oraz przeczosy. Świerzb wywołany jest przez świerzbowca ludzkiego. Do zakażenia dochodzi wskutek bezpośredniego kontaktu z chorym lub jego przedmiotami, np. pościelą. Objawy pojawiają się po ok. 3-6 tygodniach od zakażenia. W leczeniu stosuje się preparaty zewnętrzne, najczęściej permetrynę lub krotamiton. Należy przeleczyć wszystkich domowników oraz partnerów seksualnych, nawet jeśli są bezobjawowi. Po leczeniu wyprać pościel i ubrania oraz wyprasować gorącym żelazkiem. Warto wiedzieć, że świąd może się utrzymywać jeszcze przez pewien okres po leczeniu. - cellulitis czyli zapalenie skóry i tkanki podskórnej
Jeżeli zauważasz rumień (zaczerwienienie), wzmożone ucieplenie, ból oraz miejscowy obrzęk skóry, nie zwlekaj – pilnie skonsultuj się z lekarzem! Wymienione objawy najczęściej oznaczają zapalenie skóry i tkanki podskórnej. Zapalenie skóry i tkanki podskórnej wywołane jest przez bakterie i często obejmuje kończyny dolne. Szczególnym rodzajem zakażenia jest róża wywołana przez paciorkowce, najczęściej Streptococcus pyogenes. Róża zazwyczaj występuje na podudziach lub twarzy. Typowy jest ostry początek choroby. Skóra jest napięta, czerwona, wyraźnie odgraniczona od skóry zdrowej. Czynnikiem spustowym zakażeń tkanki podskórnej bardzo często jest miejscowy nawet niewielki uraz – np. wrastający paznokieć, grzybica, rozdrapane miejsce po ukąszeniu owada, czy otarcia naskórka spowodowane niewygodnym obuwiem. Unikaj niewygodnych, źle dobranych i za małych butów.
Powikłania zakażeń skóry i tkanki podskórnej są groźne dla zdrowia i życia. Dlatego w przypadku rozpoznania, konieczne jest jak najszybsze rozpoczęcie leczenia – stosuje się antybiotyki oraz leki objawowe. Jednym z powikłań zakażeń skóry i tkanki podskórnej jest obrzęk limfatyczny.
4. Półpasiec
Półpasiec to choroba wywołana przez wirusa ospy wietrznej i półpaśca. Głównym objawem są jednostronne zmiany skórne o charakterze pęcherzyków na rumieniowym podłożu. W kolejnych dniach choroby pęcherzyki pękają, tworząc nadżerki i strupki. Zmiany najczęściej nie przekraczają środkowej linii ciała. Wystąpienie zmian skórnych często poprzedzone jest świądem, pieczeniem i bólem. Objawy te mogą utrzymywać się przez cały okres choroby oraz później jako powikłanie – tzw. neuralgia popółpaścowa. Szczególnymi formami zakażenia jest półpasiec oczny oraz uszny (zespół Ramseya-Hunta). W półpaścu ocznym zmiany dotyczą powiek, czoła oraz nosa. Może też dojść do zajęcia narządu wzroku i trwałych powikłań. W półpaścu usznym zmiany skórne pojawiają się w przewodzie słuchowym. Mogą pojawić się zawroty głowy, szumy uszne, dojść do trwałego uszkodzenia narządu słuchu. Na półpasiec szczególnie narażone są osoby starsze, z upośledzoną odpornością.
Powikłania półpaśca wiążą się z bólem i są przyczyną pogorszenia jakości życia.
Co możesz zrobić?
Po pierwsze profilaktyka. Od 2023 roku w Polsce dostępna jest szczepionka przeciw półpaścowi (więcej tutaj). Europejska Agencja Leków (EMA) zarejestrowała szczepionkę w krajach Unii Europejskiej już w marcu 2018 roku, jednak dotychczas nie była ona dostępna na rynku polskim. Szczepionka jest szczególnie zalecana osobom powyżej 50 roku życia oraz z obniżoną odpornością.
5. Odczyny polekowe
Z uwagi na częstsze stosowanie leków przez osoby starsze, częstość skórnych reakcji polekowych wzrasta wraz z wiekiem. Dodatkowo z uwagi na zaburzenia czynności nerek i wątroby łatwiej przekroczyć zalecaną dawkę leku i wywołać działania niepożądane. Reakcje polekowe mogą dawać zróżnicowany obraz kliniczny. Niektóre mogą mieć ciężki charakter i wymagać hospitalizacji.
Bibliografia
- Kaszuba A, Adamski Z, Szepietowski J, Dermatologia geriatryczna. Wydawnictwo Czelej. Lublin 2016
- https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/165413,roza
- Rabe JH, Mamelak AJ, McElgunn PJ, Morison WL, Sauder DN. Photoaging: mechanisms and repair. J Am Acad Dermatol. 2006 Jul;55(1):1-19. doi: 10.1016/j.jaad.2005.05.010. PMID: 16781287.
- Battie C, Jitsukawa S, Bernerd F, Del Bino S, Marionnet C, Verschoore M. New insights in photoaging, UVA induced damage and skin types. Exp Dermatol. 2014 Oct;23 Suppl 1:7-12. doi: 10.1111/exd.12388. PMID: 25234829.
- Mukherjee S, Date A, Patravale V, Korting HC, Roeder A, Weindl G. Retinoids in the treatment of skin aging: an overview of clinical efficacy and safety. Clin Interv Aging. 2006;1(4):327-48. doi: 10.2147/ciia.2006.1.4.327. PMID: 18046911; PMCID: PMC2699641.
- Stratigos AJ, Katsambas AD. The role of topical retinoids in the treatment of photoaging. Drugs. 2005;65(8):1061-72. doi: 10.2165/00003495-200565080-00003. PMID: 15907143.
- Al-Niaimi F, Chiang NYZ. Topical Vitamin C and the Skin: Mechanisms of Action and Clinical Applications. J Clin Aesthet Dermatol. 2017 Jul;10(7):14-17. Epub 2017 Jul 1. PMID: 29104718; PMCID: PMC5605218.
