Jednym z częstych powodów zgłoszenia się pacjenta lub jego bliskich do lekarza geriatry są problemy z pamięcią. Wśród wielu osób panuje przekonanie, że „w tym wieku niewiele da się już zrobić”. Błąd. W rzeczywistości jest wiele rzeczy, które można, a wręcz należy ocenić jeśli zauważasz u siebie lub osoby bliskiej problemy z pamięcią. W dzisiejszym wpisie skupię się na lekach, które mogą przyczynić się do pogorszenia funkcji poznawczych.
Wiele leków dostępnych zarówno bez, jak i na receptę może wpływać na funkcje poznawcze. Niestety wciąż niewiele osób zdaje sobie z tego sprawę. Zdaniem wielu ekspertów, każda starsza osoba powinna podlegać okresowej kontroli lekarskiej w zakresie analizy wszystkich przyjmowanych leków i suplementów diety.
Warto tutaj dodać, że rynek suplementów diety w Polsce wciąż wymaga regulacji. Suplementy diety nie są lekami, a co za tym idzie, nie muszą mieć przeprowadzonych obowiązkowych badań przed dopuszczeniem ich do sprzedaży. Pamiętaj zatem, że kupując suplement diety możesz trafić na produkt, który nigdy nie został przebadany w laboratorium, a deklarowany przez producenta skład, może odbiegać od tego co rzeczywiście znajduje się w kapsułce, którą łykasz.
Kryteria Beers’a
W latach 90′ XX wieku specjaliści z Amerykańskiego Towarzystwa Geriatrycznego opracowali tzw. kryteria Beers’a – listę leków potencjalnie nieodpowiednich dla osób starszych. W spisie tym, ujęto wiele leków zwiększających ryzyko pogorszenia pamięci czy wystąpienia zaburzeń świadomości. Lista jest aktualizowana co kilka lat.
Uważam, że każda osoba powinna wiedzieć jakie działania należy podjąć, aby zoptymalizować funkcjonowanie swojego mózgu. Jednym z takich działań jest unikanie lub ograniczenie przyjmowania leków, które mogą zaburzać jego funkcjonowanie.
Pamiętaj, nie daj zwieść się, gdy bliska osoba mówi Ci, że bierze dany lek od zawsze. Po pierwsze, starzejące się mózgi z czasem mogą reagować inaczej na pewne substancje, po drugie zastanów się czy Twój bliski nie przejawia cech uzależnienia od danego leku (szczególnie warto zwrócić uwagę na leki z grupy benzodiazepin oraz niebenzodiazepinowe leki nasenne).
Warto dodać, że wiele leków wpływających na funkcje poznawcze i pogarszających pamięć, może powodować również zaburzenia równowagi i zwiększać ryzyko upadków. Ma to szczególne znaczenie zwłaszcza w przypadku osób starszych.
Podstawowe grupy leków negatywnie wpływających na funkcje poznawcze
- Leki antycholinergiczne. Leki te blokują jeden z neuroprzekaźników – acetylocholinę. Oznacza to, że działają przeciwne do leków stosowanych w chorobie Alzheimera – donepezilu i rywastygminy, których działanie polega na hamowaniu enzymu rozkładającego acetylocholinę.
Ta grupa obejmuje wiele leków, m.in.:
– leki nasenne, uspokajające, niektóre przeciwalergiczne (difenhydramina, hydroksyzyna, prometazyna),
– niektóre leki przeciwbólowe dostępnych bez recepty (np. połączenie difenhydraminy z paracetamolem – preparat Apap Noc),
– niektóre leki rozkurczowe – skopolamina (hioscyna),
– trójcykliczne leki przeciwdepresyjne (TLPD). Ich przedstawicielem jest amitryptylina, która jest niezalecana w leczeniu osób starszych. Może powodować pogorszenie funkcji poznawczych, zwiększone ryzyko majaczenia, oraz nadmierną sedację. Lek ten ponadto może wywoływać hipotonię ortostatyczną zakończoną upadkami oraz nasilać objawy choroby wieńcowej.
– niektóre leki stosowane w urologii w leczeniu pęcherza nadreaktywnego. Ważne aby unikać łączenia ich z innymi lekami o podobnym mechanizmie działania. - Benzodiazepiny. Ta grupa leków bywa stosowana w przypadku zaburzeń lękowych oraz problemach z bezsennością. Mogą uzależniać. Stosowane przewlekle zwiększają ryzyko otępienia. W przypadku długotrwałego regularnego stosowania, ich nagłe odstawienie może wywołać szereg groźnych dla zdrowia działań niepożądanych. Pamiętaj, leki z tej grupy stosuj tylko pod kontrolą lekarza!
Najczęściej przepisywane benzodiazepiny: alprazolam, estazolam, lorazepam, oksazepam, temazepam, klonazepam, diazepam, klorazepat
Inne działania niepożądane benzodiazepin: zwiększone ryzyko upadków i złamań. - Leki nasenne „Z”. Przedstawiciele: zolpidem (Nasen, Stilnox, Sanval, Apo-zolpin, Onirex, Polsen, Zolpic, Zolsana, ), zopiklon (Imovane, Senzop, Sonlax, Zolpitin), zaleplon (Morfeo), eszopiklon (Esogno).
Leki te mają wskazanie jedynie w leczeniu bezsenności przygodnej i krótkotrwałej. Należy stosować je doraźnie.
Pacjent powinien mieć koło łóżka 1/2 lub jedną tabletkę leku nasennego i sięgać po nią wtedy, gdy po położeniu zbyt długo, powyżej 15-20 minut, czeka na zaśnięcie.
Leków z tej grupy nie należy przyjmować przewlekle. Działania niepożądane są zbliżone do benzodiazepin. - Leki przeciwpsychotyczne i stabilizujące nastrój. Stosowane w chorobach psychicznych takich jak schizofrenia czy choroba afektywna dwubiegunowa. Krótkotrwale bywają stosowane jako środki przeciwwymiotne podczas chemioterapii.
U osób starszych są zwykle przepisywane w celu radzenia sobie z trudnymi zachowaniami związanymi z chorobą Alzheimera i innymi demencjami. U pacjentów z otępieniem wiele z tych leków powiązano ze zwiększonym ryzykiem udaru mózgu, powikłań sercowo-naczyniowych oraz zgonu.
Przedstawiciele: chlorpromazyna, klozapina, kwetiapina, olanzapina, haloperidol.
Istnieją inne leki, mogące wpływać na pogorszenie pamięci. Ja skupiłam się na najczęściej stosowanych. Należy pamiętać, że pewne sytuacje wymagają stosowania wymienionych leków. Należy wówczas zachować szczególną ostrożność i stosować najmniejsze skuteczne dawki.
Pamiętaj też, że w wielu przypadkach możliwa jest alternatywa, np. zamiana preparatu łączonego paracetamolu z difenhydraminą na klasyczny paracetamol lub zamiana leku przeciwalergicznego starej generacji (klemastyna), na nowszy preparat, np. loratadynę lub bilastynę, bez ryzyka działania sedatywnego. W przypadku bezsenności przydatna może okazać się melatonina lub niektóre z leków przeciwdepresyjnych (więcej tutaj).
Wpływ statyn na zaburzenia poznawcze
W ostatnich latach pojawiły się doniesienia o potencjalnie negatywnym wpływie statyn na funkcje poznawcze oraz zwiększone ryzyko otępienia. Kilkukrotnie byłam pytana przez pacjentów o moje zdanie w tym temacie.
Skąd to zamieszanie? Otóż, w 2012 roku Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) wydała ostrzeżenie dotyczące potencjalnie niekorzystnego wpływu statyn na funkcje poznawcze, w oparciu o system zgłaszania zdarzeń niepożądanych i przegląd literatury medycznej. Jednakże w 2015 roku ukazała się duża metaanaliza obejmująca 25 randomizowanych badań (46 836 pacjentów), która nie wykazała aby terapia statynami wiązała się ze zwiększonym ryzykiem pogorszenia funkcji poznawczych. Dodatkowo, inne badanie z 2016 roku wykazało, że stosowanie statyn wiązało się z niższym ryzykiem rozwoju choroby Alzheimera.
.
Bibliografia
- American Geriatrics Society 2019 Updated AGS Beers Criteria® for Potentially Inappropriate Medication Use in Older Adults. J Am Geriatr Soc. 2019 Apr;67(4):674-694. doi: 10.1111/jgs.15767. Epub 2019 Jan 29. PMID: 30693946
- Billioti de Gage S, Begaud B, Bazin F, Verdoux H, Dartigues J, Peres K et al. Benzodiazepine use and risk of dementia: prospective population based study BMJ 2012; 345 :e6231 doi:10.1136/bmj.e6231
- Ott BR, Daiello LA, Dahabreh IJ, Springate BA, Bixby K, Murali M, Trikalinos TA. Do statins impair cognition? A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. J Gen Intern Med. 2015 Mar;30(3):348-58. doi: 10.1007/s11606-014-3115-3. Epub 2015 Jan 10. PMID: 25575908; PMCID: PMC4351273
- Zissimopoulos JM, Barthold D, Brinton RD, Joyce G. Sex and Race Differences in the Association Between Statin Use and the Incidence of Alzheimer Disease. JAMA Neurol. 2017;74(2):225–232. doi:10.1001/jamaneurol.2016.3783
- Skalski M. Jakie leki należy stosować w leczeniu bezsenności? Medycyna po dyplomie. 2019.05
