Nadciśnienie tętnicze stanowi istotny problem w populacji osób starszych. Częstość występowania nadciśnienia tętniczego wzrasta wraz z wiekiem – jest ono rozpoznawane u ponad 60 % osób powyżej 65 roku życia.
Czy nadciśnienie tętnicze w wieku podeszłym różni się od tego stwierdzanego w młodszych grupach wiekowych? Tak i wynika to głównie z procesów związanych ze starzeniem się organizmu, o czym niżej.
Zacznijmy jednak od tego, czym jest nadciśnienie tętnicze?
Układ krążenia to zamknięty system, w którym krążenie krwi w naczyniach krwionośnych (tętnicach i żyłach) jest wymuszane przez serce, które działa jak pompa. Ciśnienie tętnicze to nacisk przepływającego strumienia krwi na ściany tętnic.
Nadciśnienie tętnicze rozpoznajemy gdy wartość ciśnienia skurczowego wynosi co najmniej 140 mm Hg lub rozkurczowego 90 mm Hg.
O tym jak prawidłowo zmierzyć ciśnienie tętnicze przeczytasz tutaj.

W miarę starzenia się organizmu, w naszym układzie krążenia zachodzą zmiany, których jednym z objawów jest wzrost ciśnienia tętniczego. Należy jednak pamiętać, że niebagatelny wpływ na ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego ma również niezdrowy styl życia, a zwłaszcza czynniki takie jak:
- nadwaga i otyłość (zwłaszcza brzuszna),
- zwiększone spożycie soli kuchennej,
- niska aktywność fizyczna,
- dieta z małą zawartością potasu,
- nadmierne spożycie alkoholu i palenie tytoniu.
Nadciśnienie tętnicze a wiek
Najczęstszym typem nadciśnienia u osób, które ukończyły 60 rok życia jest tzw. izolowane nadciśnienie skurczowe. Jak sama nazwa wskazuje, rozpoznajemy je w przypadku, gdy podwyższonym wartościom ciśnienia skurczowego (≥ 140 mm Hg) towarzyszą prawidłowe wartości ciśnienia rozkurczowego (< 90 mm Hg), a co za tym idzie duże ciśnienie tętna (różnica między ciśnieniem skurczowym i rozkurczowym). Dlaczego? Wynika to przede wszystkim z procesu starzenia i zwiększonej sztywności tętnic. Z biegiem lat naczynia te stają się mniej podatne i elastyczne. Poza naturalnymi zmianami związanymi z procesem starzenia, do szybszego „sztywnienia” tętnic prowadzą choroby nerek czy cukrzyca. To kolejny powód dlaczego nie należy lekceważyć podwyższonego stężenia glukozy we krwi, a wyniki badań zawsze omówić z lekarzem.
Nadciśnienie tętnicze a zaburzenia funkcji poznawczych
Zwiększona sztywność dużych naczyń oraz izolowane nadciśnienie tętnicze powodują wahania przepływu krwi w naczyniach mikrokrążenia, np. w mózgu i nerkach. W rezultacie może dochodzić do niedokrwienia i uszkodzenia tych ważnych narządów. Hipoperfuzja (czyli zmniejszony przepływ krwi przez tkankę) powoduje niedokrwienie mózgu, nieme klinicznie udary lakunarne i uszkodzenie istoty białej, zwane leukoarajozą.
Nawracające epizody niedokrwienia mózgu mogą powodować pogorszenie funkcji poznawczych, czy nawet rozwój otępienia naczyniopochodnego.
Tak więc dobra kontrola nadciśnienia tętniczego zmniejsza ryzyko rozwoju zaburzeń poznawczych.
Im szybciej zadbamy o prawidłowe wartości ciśnienia tętniczego, tym lepiej. Badanie FRAMINGHAM wykazało, że osoby z nadciśnieniem tętniczym w wieku średnim, mają większe ryzyko rozwoju otępienia w późniejszym okresie życia, w porównaniu do osób bez nadciśnienia.
Ciśnienie tętna
Wyżej wspomniałam o roli zwiększonej sztywności naczyń w rozwoju powikłań narządowych nadciśnienia tętniczego. Jak możemy ocenić ten parametr? W przypadku dysponowania odpowiednią aparaturą, możemy ocenić tzw. prędkość fali tętna. Im bardziej sztywne naczynie tym fala tętna rozchodzi się szybciej. Drugim, łatwiejszym sposobem jest ocena wspomnianego już ciśnienia tętna, czyli różnicy ciśnienia skurczowego i rozkurczowego krwi. Różnica powyżej 60 mm Hg świadczy o zwiększonej sztywności naczyń tętniczych oraz zwiększonym ryzyku chorób sercowo-naczyniowych. Badanie HYVET-COG dostarczyło również dowodów, że wzrost ciśnienia tętna wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju otępienia.
Tak więc w przypadku osoby starszej, paradoksalnie korzystniejsze dla zdrowia mogą być wartości ciśnienia 140/95 mm Hg niż 140/65 mm Hg.
Co o nadciśnieniu tętniczym w wieku podeszłym mówią eksperci?
Według ekspertów Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego (PTNT), docelowe wartości ciśnienia tętniczego oraz moment, w którym rozpoczynamy leczenie, zależą m.in. od wieku. Oczywiście wiek nie jest jedynym kryterium. Zarówno przy rozpoczynaniu jak i modyfikacji leczenia należy uwzględnić stan funkcjonalny pacjenta, obecność zespołu kruchości oraz zwiększoną z wiekiem wrażliwość na leki.
Ogólne zasady przedstawia tabela poniżej (kliknij na obraz w celu powiększenia).

Mówiąc o optymalnych wartościach ciśnienia tętniczego warto wspomnieć o badaniu SPRINT. Jego autorzy sugerowali, że być może, przynajmniej u części starszych osób, należy dążyć do niższych docelowych wartości skurczowego ciśnienia tętniczego (nawet poniżej 120 mm Hg). Sprawa nie jest jednak tak oczywista. Z badania wykluczono bowiem pacjentów z zawansowanym zespołem kruchości, upośledzeniem funkcji poznawczych oraz częstymi schorzeniami internistycznymi, jak chociażby cukrzyca, zaawansowana niewydolność serca czy nerek. Należy pamiętać, że zbyt intensywne obniżanie ciśnienia tętniczego, zwłaszcza w przypadku osób starszych, zwiększa ryzyko działań niepożądanych, takich jak hipotonia ortostatyczna (spadek ciśnienia po przyjęciu pozycji pionowej), czy zwiększone ryzyko upadków.
Leczenie
Odmienny mechanizm powstawania nadciśnienia tętniczego u osób starszych, sprawia że dobór leków może różnić się od tych, które stosujemy jako leki pierwszego rzutu w przypadku osób młodych.
Nie wchodząc w szczegóły, wśród leków hipotensyjnych pierwszego rzutu, rozróżniamy 5 podstawowych grup:
- diuretyki tiazydowe/tiazydopodobne
- beta-adrenolityki
- antagoniści kanałów wapniowych
- inhibitory konwertazy angiotensyny (ACE-I)
- sartany (blokują receptor AT1)
Autorzy wytycznych Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego, jako preferowane leki hipotensyjne u osób starszych, wskazują na tzw. diuretyki tiazydopodobne oraz antagonistów kanałów wapniowych. Jednocześnie dobór leczenia zawsze powinien być oparty na indywidualnej ocenie pacjenta i współistnieniu innych chorób.
Należy też pamiętać, że problemy z pamięcią lub stany depresyjne mogą utrudniać stosowanie leków zgodnie z zaleceniami. Dlatego jeśli jesteś osobą bliską lub opiekunem osoby starszej, możesz zwiększyć skuteczność leczenia, pomagając w przestrzeganiu stosowania leków zgodnie z zaleceniami lekarza.
.
Bibliografia
- Mamcarz A, Mastalerz-Migas A, Mirowska-Guzel D, et al. Stanowisko interdyscyplinarnego zespołu ekspertów dotyczące leczenia pacjentów z nadciśnieniem tętniczym i współistniejącymi zaburzeniami funkcji poznawczych w codziennej praktyce lekarskiej. Lekarz POZ. 2017;3(6):369-382.
- Swaminathan RV, Alexander KP. Pulse pressure and vascular risk in the elderly: associations and clinical implications. Am J Geriatr Cardiol. 2006 Jul-Aug;15(4):226-32; quiz 133-4. doi: 10.1111/j.1076-7460.2006.04774.x. PMID: 16849888
- Glynn RJ, Chae CU, Guralnik JM, Taylor JO, Hennekens CH. Pulse Pressure and Mortality in Older People. Arch Intern Med. 2000;160(18):2765–2772. doi:10.1001/archinte.160.18.2765
- McGrath ER, Beiser AS, DeCarli C, Plourde KL, Vasan RS, Greenberg SM, Seshadri S. Blood pressure from mid- to late life and risk of incident dementia. Neurology. 2017 Dec 12;89(24):2447-2454. doi: 10.1212/WNL.0000000000004741. Epub 2017 Nov 8. PMID: 29117954; PMCID: PMC5729797.
- Peters R, Beckett N, Fagard R, Thijs L, Wang JG, Forette F, Pereira L, Fletcher A, Bulpitt C. Increased pulse pressure linked to dementia: further results from the Hypertension in the Very Elderly Trial – HYVET. J Hypertens. 2013 Sep;31(9):1868-75. doi: 10.1097/HJH.0b013e3283622cc6. PMID: 23743809.
- https://www.mp.pl/pacjent/nadcisnienie/informacje/cisnienie_nadcisnienie/58802,cisnienie-tetna
- Vademecum geriatrii dla lekarza praktyka. : T.II pod red. Barbary Gryglewskiej i Tomasza Grodzickiego. Gdańsk : Via Medica, 2017
- Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym Wytyczne PTNT 2019